Sądowa waloryzacja świadczeń przy nieważności umowy o kredyt CHF

Wydane w 2023 r. orzeczenia TSUE powinny zakończyć praktykę banków domagania się sądowej waloryzacji kwoty wypłaconego kapitału, który podlega zwrotowi przez konsumenta w ramach rozliczenia nieważnych umów o kredyt hipoteczny denominowany we frankach szwajcarskich. Z naszego doświadczenia wynika jednakże, że tak się nie stało. W poniższym wpisie wyjaśnię, czemu roszczenie o waloryzację kwoty kredytu nie powinno być uwzględnione przez sąd.

Historycznie banki dochodziły od kredytobiorców wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału. W wyroku w sprawie C‑520/21 z 15 czerwca 2023 r. TSUE uznał, iż jedynie żądanie przez bank zwrotu kapitału wraz z odsetkami za zwłokę jest zasadne i wyłącznie one podlegają restytucji. Żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę odsetek za zwłokę mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13. Metodą dochodzenia roszczeń przez banki stało się następnie wytaczanie powództw wobec kredytobiorców, których umowa została uznana wyrokiem sądu za nieważną o sądową waloryzację kapitału kredytu ze względu na potrzebę urealnienia sumy nominalnej wypłaconego kredytu po spadku siły nabywczej pieniądza.

Czemu sądowa waloryzacja nie powinna mieć zastosowania do zawracanego przez kredytobiorcę kapitału? Rozstrzygając o wszystkich możliwych roszczeniach banków, już w wyroku TSUE w sprawie C‑520/21 z 15 czerwca 2023 r. zostało przesądzone, iż nie tylko wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu, ale również sądowa waloryzacja świadczenia banku są wykluczone. Żądanie od konsumenta innych niż kapitał i odsetki świadczeń mogłoby podważyć odstraszający skutek zamierzony przez dyrektywę 93/13.

Postanowienie TSUE z dnia 11 grudnia 2023 r. w sprawie C‑756/22 miało niebagatelne znaczenie dla roszczeń banków o waloryzację, ponieważ zaadresowane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia pytanie dotyczyło wprost waloryzacji. Trybunał miał rozważyć, czy jeśli umowa kredytu jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, bank oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (kapitału kredytu) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, może domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia). TSUE rozstrzygnął ww. zagadnienie odpowiadając w sposób jednoznacznie negatywny, wskazując jako przeszkodę przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13. Z orzeczenia tego zatem jasno wynika, że bank nie ma prawa do sądowej waloryzacji kapitału kredytu.

Dodatkowo, odnoszący się do waloryzacji art. 3581§3 k.c., powołuje się na zasady współżycia społecznego. Przepis stanowi, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Jeśli bank dopuścił się bezprawnego działania, udzielając kredytu w oparciu o umowę zawierającą nieuczciwe warunki, zasady współżycia społecznego nie pozwalają na urealnienie kwoty wypłaconego kredytobiorcy kredytu na rzecz banku.

Możliwość waloryzacji kapitału przez bank jest wykluczona także za sprawą zakazu podmiotowego z art. 3581§ 4 k.c., który stanowi, iż z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.Profesjonalny podmiot obrotu gospodarczego, jakim jest bank, zobligowany jest do należytej dbałości o własne interesy, natomiast waloryzacja przeznaczona jest dla podmiotu, który jest ekonomicznie słabszy. Reasumując, sądowa waloryzacja kwoty wypłaconego kredytobiorcom kapitału powodowałoby przyznanie bankowi dodatkowego świadczenia, co, w sytuacji nieważności umowy o kredyt hipoteczny, stałoby w sprzeczności z przepisami dyrektywy 93/13 oraz Kodeksu cywilnego.